คิด(แต่ไม่)ถึง เพราะอีกฝ่ายหนึ่งไม่ได้รับรู้ด้วยเลย ว่าด้วยเรื่อง Parasocial relationships

เมื่อเราผูกพันกับตัวละครหรือบุคคลสาธารณะ

ปัจจุบันคนที่ใช้อินเทอร์เน็ตต่างใช้เวลาไปกับการเสพเนื้อหาที่ตนสนใจ ซึ่งรวมไปถึง YouTube หรือการใช้บริการ Streaming Platform ในการดูหนังหรือดูซีรี่ส์ต่าง ๆ เช่น Netflix Amazon Prime ฯลฯ แล้วเคยหรือไม่ ? ที่คุณรู้สึกผูกพันกับตัวละครในซีรี่ส์มาก ๆ ราวกับว่าคุณเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มตัวละครเหล่านั้น หรือรู้สึกว่ายูทูบเบอร์คนโปรดที่คุณดูทุกครั้งก่อนทานข้าวเย็นเป็นเหมือนเพื่อนคุณคนหนึ่ง ถ้าเคย สิ่งที่คุณประสบอยู่มีชื่อเรียกว่า “Parasocial relationships”

Parasocial relationships คืออะไร ?

Parasocial relationships คือความสัมพันธ์ที่เกิดขึ้นเพียงฝ่ายเดียว โดยฝ่ายหนึ่งจะให้ทั้งความสนใจ และเวลาในการตามติดชีวิตของอีกฝ่าย ซึ่งมีลักษณะนิสัยหรือบุคลิกภาพบางประการที่มาเติมเต็มความต้องการของผู้ติดตาม ในขณะฝ่ายที่ถูกติดตามไม่รับรู้ถึงการมีอยู่ของอีกฝ่ายในความสัมพันธ์

ดังกล่าว หรือไม่ได้สนิทสนมกันอย่างที่อีกฝ่ายรู้สึก เช่น ศิลปินหรือดาราดังต่าง ๆ กับแฟนคลับ หรือ

แม้กระทั่งกรณีของตัวละครที่ไม่มีอยู่จริง ทั้งนี้ความสัมพันธ์ที่เกิดขึ้นดังกล่าวจะทำให้ฝ่ายที่อยู่ในความสัมพันธ์รู้สึกว่าตนเข้าใจ หรือเป็นที่เข้าใจโดยคนที่ตนติดตาม หรือตัวละครที่ตนชอบเป็นอย่างดี และ

รู้สึกว่าตนเป็นเพื่อนกับอีกฝ่าย หรือไปไกลถึงขนาดความรู้สึกรักใคร่แบบคู่รัก ในอดีต Parasocial relationships มักจะเกิดขึ้นระหว่างผู้ชมกับตัวละครในภาพยนตร์หรือศิลปินต่าง ๆ แต่ในปัจจุบันที่คนทั่วไปมีพื้นที่ในการแสดงตัวตน และวิถีชีวิตของตนเองได้โดยง่ายผ่าน Platform ต่าง ๆ เช่น YouTube, Twitch, Instagram ฯลฯ ผนวกกับความเป็นกันเองของผู้คนใน Platform ดังกล่าว เสริมด้วยความสะดวกของผู้ชมในการติดต่อกับบุคคลเหล่านั้น ไม่ว่าจะผ่านการส่งข้อความ หรือการส่งของขวัญ หรือส่งเงินให้ ทำให้คนดูที่ชื่นชอบลักษณะของบุคคลเหล่านั้น รู้สึกสบายใจเหมือนกำลังคุยกับเพื่อนของตนเองทำให้ Platform ต่าง ๆ เหล่านี้เป็นที่มาหลักของ Parasocial relationships ในปัจจุบัน

COVID-19 และความเหงาที่ต้องได้รับการบรรเทาผ่านโลกออนไลน์

แม้ว่า Parasocial relationships จะเป็นสิ่งที่มีอยู่แล้วเป็นปกติในสังคม ทว่าตั้งแต่โรคระบาด COVID-19 เข้ามาทำลายการติดต่อกันระหว่างผู้คนอย่างปกติไป สิ่งที่เกิดขึ้นคือเราใช้อินเทอร์เน็ต

กันมากขึ้นไม่ว่าจะเพื่อติดต่อสื่อสาร หรือเพื่อฆ่าเวลาก็ตาม การเปลี่ยนไปของการติดต่อกันของคนทำให้คนที่ใช้ชีวิตในยุค COVID-19 ดูจะอ้างว้างเป็นพิเศษ เพราะไม่ว่าจะยังไงคนเราก็ยังโหยหาการเจอหน้าคนจริง ๆ อยู่ดี ดังนั้นเพื่อทดแทนการขาดหายของการปฏิสัมพันธ์โดยปกติ Parasocial relationships จึงเข้ามามีบทบาทอย่างมากในช่วงโรคระบาด COVID-19 เพราะเมื่อเป็นความสัมพันธ์ที่มีเพียงฝ่ายเดียว เราจะรู้สึกควบคุมได้ ทำให้ความต้องการทางอารมณ์ได้รับการเติมเต็มอย่างมั่นคงโดยที่เราไม่ต้องมาพะวงว่าอีกฝ่ายจะรู้สึกอย่างไรกับเรา หรือเราจะต้องให้สิ่งใดเป็นการตอบแทน กระทั่งการที่อีกฝ่ายย่อมเสนอแต่เพียงด้านที่จะดึงดูดผู้ชมเท่านั้น ทำให้ผู้ชมเข้าใจว่าตัวตนที่แสดงออกมานั้น คือตัวตน

ที่แท้จริงทั้งหมด ซึ่งเมื่อพิจารณาแล้วความสัมพันธ์ดังกล่าวจึงเป็นเครื่องมือในการรับมือกับความรู้สึก

โดดเดี่ยวที่ก่อตัวขึ้นมาโดยผลกระทบจากโรคระบาด ซึ่งถ้าหากอยู่ในระดับที่เหมาะสมก็ไม่เป็นปัญหาแต่อย่างใด แล้วถ้ามันเกินเลยไปกว่านั้นล่ะ ?

อันตรายของ Parasocial relationships จากการติดตามสู่การคุกคาม

เมื่อ Parasocial relationships ให้ความรู้สึกมั่นคง และสบายใจกับเรา มันจึงเป็นการทดแทนการปฏิสัมพันธ์ทางสังคมโดยปกติได้ ที่ต้องระวังก็คือเมื่อเราไปถึงจุดที่หมกมุ่นอยู่กับความสัมพันธ์ดังกล่าวจนมองไม่เห็นเส้นแบ่งระหว่างความรู้สึกที่เรามีกับความเป็นจริงที่เกิดขึ้น พฤติกรรมที่แสดงออกมาเพื่อตอบสนองความรู้สึกที่เรามีอาจกลายเป็นการคุกคาม หรือสร้างความเดือดร้อนกับบุคคลสาธารณะต่าง ๆ เหล่านั้น หรือแม้กระทั่งต่อตนเอง และคนรอบข้างได้ ซึ่งการตอบสนองอันสร้างความเดือดร้อนก็มีตั้งแต่ระดับที่ยังไม่รุนแรงมาก เช่น การแสดงความคิดเห็นเชิงสั่งต่อบุคคลสาธารณะว่าต้องทำอะไร

การแสดงความไม่พอใจเมื่อบุคคลสาธารณะทำสิ่งที่ผิดวิสัยไปจากปกติที่ตนเองชื่นชอบ ไปจนถึงการตอบสนองซี่งจัดว่าเป็นการคุกคาม เช่น กลุ่มแฟนคลับศิลปินเกาหลีที่ถูกเรียกว่า “ซาแซงแฟน” ซึ่งมีพฤติกรรมตามติดชีวิตส่วนตัวของศิลปินตลอด 24 ชั่วโมง ไม่ว่าศิลปินจะไปที่ไหนหรือทำอะไร

ก็จะติดตามสอดส่องไปทุกที่ และพยายามเข้าใกล้ศิลปินอยู่เสมอ หรืออย่างกรณี นายจอห์น

ฮิงค์ลีย์ จูเนียร์ พยายามฆ่า โรนัลด์ เรแกน ประธานาธิบดีของสหรัฐอเมริกาในขณะนั้น เพื่อที่จะทำให้

นักแสดงหญิง โจดี ฟอสเตอร์ ประทับใจในตัวเขา หลังจากที่เขาเริ่มหมกมุ่นกับเธอตั้งแต่ได้ดูภาพยนตร์ที่เธอแสดง จะเห็นได้ว่า 2 ตัวอย่างที่กล่าวมาเป็นกรณีของ “Stalker (สตอล์กเกอร์)” ซึ่งหมกมุ่นกับอีกฝ่ายจนลงมือกระทำการที่สร้างความเดือดร้อน ทั้งแก่บุคคลสาธารณะดังกล่าว และผู้อื่น ทั้งนี้หากมองในปัจจุบันปัญหาที่ Parasocial relationships พัฒนาให้ฝ่ายติดตามกลายเป็น Stalker นั้นดูจะร้ายแรงมากขึ้น เพราะว่าผู้ที่ได้รับผลกระทบอาจจะไม่ใช่ดาราที่โด่งดังเป็นที่รู้จักโดยทั่วไปเท่านั้น แค่ยูทูบเบอร์ที่มีผู้ติดตามเพียงเล็กน้อยก็อาจตกเป็นเหยื่อของผู้ติดตามซึ่งกลายเป็น Stalker ได้

ต้องแก้ไขไหม ? ความรู้สึกเหล่านี้

แม้คำว่า Parasocial relationships จะมีการถูกพูดถึงเป็นอย่างมากในช่วงที่มีการกักตัวจาก

โรคระบาด COVID-19 ทว่าจริง ๆ แล้วคำดังกล่าวก็ถูกจำกัดความมาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1956 แล้ว โดย

นักจิตวิทยา 2 คนคือ นายโดนัลด์ ฮอร์ตัน และนายริชาร์ด วอร์ จึงกล่าวได้ว่าลักษณะความสัมพันธ์นี้เป็นเรื่องปกติในสังคมมาอย่างช้านาน ตราบเท่าที่เราทุกคนยังใช้เวลาไปกับสื่อบันเทิงต่าง ๆ ที่มีนักแสดง นักร้อง ตัวการ์ตูน ตัวละครในภาพยนตร์ ไอดอล หรืออะไรก็ตามที่สามารถเติมเต็มความต้องการบางประการของคนได้ Parasocial relationships ก็จะยังอยู่กับเรา บางทีทุก ๆ คนอาจจะรู้สึกแบบนี้บ้าง

เป็นครั้งคราวเสียด้วยซ้ำ ทั้งนี้สิ่งที่ต้องพิจารณาก็คือ “ขอบเขต” ของความรู้สึกของตนเอง เมื่อใดก็ตาม

ที่เราถลำลึกลงไปในความสัมพันธ์ที่ไม่ได้มีอยู่จริงแก่อีกฝ่าย Parasocial relationships ก็จะพัฒนาไปกลายเป็นอาการทางจิตที่ส่งผลให้เกิดการกระทำบางอย่างซึ่งเข้าข่ายการคุกคาม โดยเมื่อถึงจุดนี้ ก็เป็นที่แน่นอนว่าจะต้องได้รับการรักษา หรือแก้ไข เราจึงต้องพิจารณาความรู้สึกของตนเองอยู่เสมอ พร้อมกับการถามตนเองเมื่อมีความรู้สึกเหล่านี้ว่า “สิ่งที่เรากำลังรู้สึกนี้ เกินขอบเขตแล้วหรือยัง ?”

Parasocial relationships เป็นสิ่งที่มีประโยชน์ในฐานะกลไกการรับมือกับปัญหาเรื่อง

ความบกพร่องในการปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น และเมื่อผู้ที่มีความรู้สึกตามความสัมพันธ์ดังกล่าวสามารถ

เรียนรู้ความรู้สึกของตนเอง และเข้าใจวิธีรับมือกับมันในทางที่ดีได้ย่อมจะเป็นประโยชน์ ทว่าสังคมก็ควรตระหนักถึงความเป็นจริงที่ว่าวิถีชีวิตในปัจจุบันไม่ว่าจะเพราะโรคระบาด การสื่อสารต่อหน้าน้อยลง การแบ่งขั้วในความเชื่อทางการเมือง ระบบเศรษฐกิจหรือสังคมส่งผลเสียต่อสุขภาพจิตของคนเรา ดังนั้นการเพิ่มขึ้นของ Parasocial relationships ในปัจจุบันอาจเป็นหนึ่งในหลักฐานที่ชี้ว่าพวกเราทุกคนกำลังเผชิญกับปัญหาทางสุขภาพจิตครั้งใหญ่อยู่ บางทีอาจถึงเวลาแล้วที่เราทุกคนจะตระหนักได้ว่าสุขภาพจิตเป็นปัญหาใหญ่ที่ควรได้รับการแก้ไขร่วมกันทั้งสังคม ไม่ใช่แต่เพียงปัญหาเฉพาะปัจเจก

เรื่อง : ธนพล สิริชอบธรรม

พิสูจน์อักษร : อภิญญา วัชรพิบูลย์

ภาพ : เทียนญาดา ศรัณย์ชล

แหล่งข้อมูล :

Bennett et al. (n.d.). Parasocial Relationships: The Nature of Celebrity Fascinations. findapsychologist. https://www.findapsychologist.org/parasocial-relationships-the-nature-of-celebrity-fascinations/

Hurwitz, S. (18 กุมภาพันธ์ 2564). COVID Era Sees Uptick in Use of Parasocial Relationships to Self-Soothe. Verywellmind. https://www.verywellmind.com/parasocial-relationships-covid-5218827

Chin, L. (30 เมษายน 2563). The Danger of Parasocial Relationships. The Spectator. https://www.stuyspec.com/opinions/the-danger-of-parasocial-relationships

พฤติกรรมแบบไหนที่เรียกว่า “ซาแซงแฟน". (8 เมษายน 2562). Sanook. https://www.sanook.com/campus/1394953/

Ehrlich, B. (27 กันยายน 2563). Would-Be Reagan Assassin John Hinckley, Jr. Apologizes to Jodie Foster for Trying to Kill President. RollingStone. https://www.rollingstone.com/culture/culture-news/john-hinckley-jr-reagan-jodie-foster-apologize-1233045/

Burnett, D. (25 สิงหาคม 2563). A psychologist explains how modern life is making us lonely, but it doesn’t have to. Science Focus. https://www.sciencefocus.com/news/a-psychologist-explains-how-modern-life-is-making-us-lonely-but-it-doesnt-have-to/